Rollo May etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
Rollo May etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

29 Ağustos 2022 Pazartesi

İnsanın büyüklüğünü ve küçüklüğünü birlikte düşünmek

Rollo May’in Kafese Konan Adam’ını (Okuyan Us Yayınları) Batı Karadeniz’in küçük bir sahil kasabasında okudum, şirin Filyos’ta. Refik Halid’in, Kırk Yıl Evvel Kırk Yıl Sonra Anadolu’da (İnkılap) adıyla basılan memleket yazılarında bahsettiğini görünce epeyce merak ettiğim bir yerdi burası. Eşsiz doğasını ve denizini anlatıyordu. Yanlış hatırlamıyorsam, bir yerlerde “İsviçre gibi” diyerek övüyordu. Nihayet gelebildim. Güzel gerçekten de, sahili, denizi ve güneşiyle pek güzel! Fakat, bir yere anlamını veren şeyler bunlar olmuyor elbette, iş dönüp dolaşıp insana geliyor. İnsan, sadece hayatı anlamlandıran değil aynı zamanda ona bütün anlamını veren unsur. Bu yüzden midir bilmiyorum ne deniz ne güneş, en çok insanlar ilgimi çekiyor.

Tavsiye edilen küçük plajın yerini bir türlü bulamayınca kasabanın yerlisi olduğunu düşündüğüm otuzlu yaşlarda bir kadına sorma ihtiyacı duyuyorum. Fazla alışık olduğu bir soruymuşçasına hemen kolayca yönlendiriveriyor. Bu kadar kolay olunca bir soru daha sorma ihtiyacı duyuyorum, kurduğumuz ilişkinin boşa gitmemesi için. Kendilerinin denize girmek için nereyi seçtiklerini soruyorum bu kez. Bu soru birden zorluyor nedense. “Bu yaz hiç girmedim valla çalışmaktan” diye cevap veriyor. Tuhaf bir utanma hissediyorum, rahatlığımdan. Kadın da biraz utanır gibi söylüyor nedense. Teşekkür edip ayrılıyorum yanından, kalbimin birazını onda bırakarak. Bu küçük beldede ruhen en yakın olduğum kişi bu günlük endişeleriyle sıcakta terleyerek hızlı hızlı yürüyen, iklim şartlarına göre hayli kalın giyinmiş bu kadın olabilir diye düşünüyorum. Buruk bir hisle uzaklaşıyorum.

Ve plajdayım. Etrafımda her türlü araçlarıyla tıka basa, günübirlik gelenler, halka hiç karışmadan “beach club” a geçenler, kalabalıklardan hiç hazzetmeyenler, kalabalıklara hiç aldırış etmeyenler, ilginç karavancılar, her türden insanlar gelip geçiyor. Bencili, cimrisi, utangacı, öfkelisi…En zor durumlarda bile öteki insanlara saygı gösterebilen, kimseye rahatsızlık vermemek için büyük bir hassasiyet gösterenlerle kimse yokmuşçasına tek başına bir adada yaşayanlar bir arada. Aklımda geride bıraktığım, Cumartesi sabahı işine giden kadın var. Bir yerlerde eleman olarak asgari ücretle çalıştığını, çocuklarına baktığını ve zor bir hayatı olduğunu düşünmeden edemiyorum. Neyse ki yanımda ruhuma iyi gelecek kitaplarım var. İlk olarak Rollo May’e sığınıyorum.

Kitabı her açışımda başka bir şeyler okuyan var mı diye bakıyorum göz ucuyla. Yok denecek kadar az. Okuyanlara göz gezdiriyorum sonra, çok popüler şeyler. İçlerinden birini gözüm seçiyor. Anka Kuşu diye bir şey okuyor yaşlıca bir adam görebildiğim kadarıyla. İnternete bakma ihtiyacı duyuyorum. Yılmaz Özdil’in yeni kitabı olduğunu görüyorum. Böylesine sakin ve kendi halinde bir yer için -tahminen!- hiç de uygun olmayan bir içerik diye geçiriyorum aklımdan. İnsan, kısacık bir tatil arasında ne diye böyle şeyler okur ki! Benimkinin de ondan kalmayacağı geliyor aklıma! Belki de daha kötüdür uzaktan bakanlar için diyorum. Kim açık bir deniz kenarında -Cem Mumcu’yu saymazsak!- kafese konan adam diye bir şey okusun!

Ben okuyorum evet. İtiraf etmek gerekirse deniz kenarı umarsızlığında daha fazla böyle şeyler okuma ihtiyacı duyuyorum. İnsanları ve hayatı daha çok düşünüyorum. Hiç olmadığı kadar ciddi bir tavır takınıyorum. Bu pırıltılarıyla başımızı döndüren ama bir yandan da sefaletleriyle içimizi tüketen hayatı düşünmeden edemiyorum. Okudukça, birkaç cümleden sonra rahatlıyorum neyse ki, bütün bunlar üzerine düşünmüş olan birilerinin oluşu içime tarifsiz bir ferahlama hissi veriyor. Hayat ne kadar zalim, acımasız, kötü, yanlış, inceliksiz, eşitliksiz ve de özgürlüksüz olursa olsun bütün bunları düşünmüş olanlar, hayatını bunlara adayanlar var diyorum. Varlar. Neyse ki varlar! Dili, dini, ırkı ne olursa olsun dünyanın bütün ülkelerinde bulmak mümkün! Deniz daha bir güzel görünüyor şimdi. Hafiflemiş bir hisle açıyorum ilk sayfayı.

Şöyle başlıyor May, tam da ihtiyaç duyduğum gibi: “Buradaki makalelerin ortak bir teması vardır. Bu tema, bir ucunda insan doğasının muazzam çeşitliliği ve zenginliğinden, diğer ucunda yavanlıklar ve alçaklıklardan kaynağını alır. Bu temanın bir diğer kaynağı da insanın aynı zamanda hem cömert hem de son derece acımasız olabilmek gibi zıt yeteneklere sahip olmasıdır. Mantıklı olma konusunda şahane bir yetenek sergileriz ama bu aynı zamanda, ürkütecek kadar mantıkdışı davranışlarımızla da sürekli bir çatışma halindeyiz.” (s.13).

İnsanın büyüklüğünü ve küçüklüğünü her zaman birlikte düşünmek gerekiyor galiba. Birbirinden ayırmadan, girift bir iç içelikle. Bütün tutarsızlıkları ve çelişkileriyle birlikte ele almak gerekiyor. Çabamızı bütün bunları ayrıştırıp saf halleriyle görmektense iç içelik halinde birbirlerini nasıl etkilediklerine, neyi ne kadar bulandırıp kirlettiklerine yoğunlaştırmamız gerekiyor. Kierkegaard’ın dediği gibi, kafamızda çözülmesi gereken paradokslarımız bitmemelidir: “Paradoks düşünürün tutkusunun kaynağıdır ve paradoksu olmayan bir düşünür duygusuz bir sevgilidir, önemsiz ve bayağıdır.” (s.25).

Paradokslar bitmeyen bir sorgulama demektir ve “sorgulamak, benim dünya ile anlamlı bir ilişkide olduğuma işaret eder” (s.183). Ancak böylesi bir bitmeyen sorgulama bizi kendimizde tutabilir ve dahası -kitabın Maxwell Anderson’dan alıntıyla dediği gibi!- özgür kılabilir: “Özgürlük sadece yaşam sürekli irdelendiğinde ve insan araştırmalarının ne kadar ileri gidebileceğini dikte eden sansürlerin olmadığı yerlerde yaşar. İnsan yaşamı bu paradoksta ve bu ikilemin boynuzları üzerinde sürer. İrdeleme yaşamdır, irdeleme ölümdür. Her ikisidir ve her ikisi arasındaki gerilimdir.” (s.21).

En büyük paradoksumuz ise insanın bu dünyada aynı anda hem özne hem de nesne olmasıdır. Hem sonlu bir dünyada oluşu ve hem de ölümsüz bir özgürlükle her şeyi yapabileceği hissine kapılabilmesidir. May’e göre, “insan bilincinin gelişimi, derinleşmesi ve genişlemesi bu iki kutup arasındaki diyalektik süreçte yatar.” (s.48). İnsan hem pasiftir hem aktif, hem her şeyi değiştirebilir hem de çaresizce bekleyebilir. Hayat, bu iki kutup arasında gider gelir.

Ve sorun şu ki insanlar etkisiz, yetersiz ve birey olarak önemsiz olduklarını hissettiklerinde, insani sorumluluklarından da sıyrılırlar. Hayatın salt edilgen bir etkileneni haline gelen insan ne kadar kalabalıklar içinde olursa olsun esasında kendini öteki insanlardan yalıtır. Kendini düşünmekten başka bir şey yapamaz ve kendini bundan alıkoyamaz. May’e göre bu bir bitmeyen anksiyete halidir ve aşırı yetersizlikten ve etkisizlikten kaynaklanan “anksiyete regresyon ve apatiye ve bunların hepsi düşmanlığa yani insanı insana yabancılaştıran bir düşmanlığa bırakır.” (s.63).

Apati yani kayıtsızlıkla önemsenmeme birlikte oluşan duygulardır. Hiç değer verilmemiş ve önemsenmemiş insanlar ya çok öfkelidirler ya da kayıtsız bir aldırışsızlık haliyle adam sen de der yaşar giderler. Her iki halde de pasiftirler. “Önemsenmeme duygumuz zarar gördüğünde…kısır döngü devreye girer. Bu gibi durumlarda yapabileceğimiz tek şey bebeklik haline psikolojik bir dönüş yapmak ve kendi seçtiğimiz, o modern rahim-mezar birleşiminin içinde korunmaktır.” (s.63).

Bu nokta aynı zamanda insanın kendi potansiyelinden vaz geçtiği, yeniden mutlu ve sevebilen bir insan için kendini tam olarak ilaçlara ya da başkaca birilerine teslim ettiği durumdur. Eyleme geçememe durumudur çünkü eylemin anlamlı bir sonuç doğruma olasılığı yok olmuştur. Hayatı yönlendiren, uğruna savaşılacak değerler bulanıklaşmış ve anlamsızlaşmıştır.

Bu noktadaki insanlar için bütün çaba ve hayat, buradan bir çıkış mücadelesi halinde kendini gösterir. En yakıcı ihtiyaç budur ve kişinin her şeye rağmen kendi insani potansiyelinden vazgeçmesi kolay olmadığı için, bu bir bitmeyen mücadeledir.

Etkisiz oluş siyasal hayatta katı bir teslimiyet ve ne olursa olsun güçlü bir bağlılık olarak kendini gösterir. Kaybedilen değerlerin ne pahasına olursa olsun geri kazanımı için yapılan bir savaşa dönüşür. Kişi, gözünün önündekini önemsemezken dünyanın öbür ucundaki bir meseleyi önemseyebilir bu yüzden. Kimseyi düşünmeyen bir bencillikle yaşarken herkes için adalet isteyebilir. Paradokslar, insanın en derin mücadelesinin ne olduğunu ele verir ve paradokslar üzerine düşündükçe herkes daha önemli hale gelir.

Durup dururken sıkıntılandığım bir günün ortasındayım ve içsel olarak şükür ki daha rahatım şimdi. O kadın da daha iyi midir ki!

A. Erkan Koca
twitter.com/ahmeterkankoca

17 Mart 2017 Cuma

Başkaldırı, yalnızlığı ve endişeyi çözer

Kitabın içeriğine geçmeden önce yazar hakkında ufak bilgi vermek kitaba ışık tutacak ve fikirlerini okuma-anlama noktasında kolaylık sağlayacaktır; Amerikalı Psikolog Rollo May, yaşamı boyunca psikolojik ve teoloji eğitimleri almış, hümanist ve varoluşçu yaklaşımları benimsemiş ve bu süreçte Alman Felsefeci Paul Tillich'i önderi olarak görmüştür. Tillich ve May'in Türkiye'deki yansımasının Kemal Sayar olduğunu söylemek kitabı daha anlamlı kılacaktır ki içerik Kemal Sayar'ın kitaplarından aşina olduğumuz yalnızlık, endişe, vicdan, cesaret gibi kavramlarla doludur.

Kendini Arayan İnsan, isminden de tahmin edileceği gibi çağın getirdiği tüm sorunlara rağmen kendini arayan, benliği ile bütünleşmeye çabalayan insanı ele alır. Kitabı üç bölüme ayıran May, ilk bölümde çağın getirdiği sorunlar karşısında insanın vaziyetini anlatır ki bu vaziyet pek iç açıcı değildir. Yalnızlık ve endişe içindeki insanları "boşluktaki insanlar" olarak ifade eder. "Boşluktaki insan"ların "toplumda dikkat çekecek kadar farklı olmayı değil, toplumun içinde kaybolacak kadar uyumlu olmayı tercih eden" karakterleri olduğunu söyler. "Ayna insan" örneği ile tüm hedef ve talimatları başkasından alan, iradesiz insanlar olarak tanımladığı bu vaziyetin günümüz insanının sorunu olduğu apaçık ortadadır. Peki vaziyetimiz neden böyle sorusuna May, iki cevap verir; ilki toplumsal değer yargılarının çöküşü, ikincisi benlik kavramının yitirilişidir.

Kitabın ikinci bölümünde May, benliğimizi yeniden keşfetmenin yollarını anlatır. Bunun için duyguları keşfetmenin ve bedenin farkında olmanın önemini ifade eder. Özetle; "Daha fazla bilinç daha fazla benliktir." (Kierkegaard).

Üçüncü bölümde ise keşfedilen benlik ile bütünleşmenin hikayesini ele alır. "Birey benlik bilincinden ne kadar uzaksa o kadar bağımsızlığını yitirmiştir." diyerek özgürlük kavramına yeni bir tanım getirir. Ona göre kendi gelişimine hükmedebilen, benliğinin farkında bireyler özgürdür; modern insanın iç dünyasında değer yargılarını yönetecek bir merkezin olmayışı da ruhsal boşluk, endişe ve karmaşanın en büyük sebebidir. Bu merkezi yani "ahlak mahkemesi"ni oluşturmak ise hiç kolay değildir diyerek Adem ile Havva örneğini karşımıza çıkarır. Elmayı yemeden önce iyi-kötü nedir bilmezken, elmayı yedikten sonra iyi ve kötüyü endişe ile suçlulukla öğrenirler ki bu da May için özgürlüğün bedeli ve sorumluluğudur. İnsanın aşkınlığa ulaşması için başkaldırması gerekir fakat çok ileri giderse bedelini ödeyeceğini söyler.

Dinin, gücün mü yoksa zayıflığın mı kaynağı olduğunu sorguladığı bölümde kişi eğer yalnızlık ve endişeden kurtulmak istiyorsa dinin buna sonsuza kadar yardım etmeyeceğini, kişinin sorununu kabul edip bununla yüzleşmesi gerektiğini söyler. Anlattığının otoriteyi reddetmek olmadığını fakat otoriteye bağımlı olmak ve çözümü öylece beklemek de olmadığını vurgular. Başkaldırıp, yaratıcı gücü kullanıp, yalnızlık ve endişeyi çözmektir söz ettiği.

"Her şey bu kadar zorken her şeyin farkında bir birey mi yoksa hiçbir şeyden habersiz mi olmayı tercih ederdin?" sorusu ise çok çarpıcıdır.

Hümeyra Büşra Doğan
twitter.com/humeyra_busra