Dag Solstad etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
Dag Solstad etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

26 Mart 2019 Salı

Yabancılaşma, kriz ve çözülme

“Meslek, yaşamın korsesidir.”
- Nietzsche

Önce gücüm yetmez diyerek direndim çünkü karşımızda bir novella uzunluğunda olmasına rağmen çok boyutlu ve katmanlı bir roman var; ama dayanamayıp bir şeyler karalamaya karar verdim çünkü zihnimden bir türlü çıkmak bilmedi Elias Rukla. Belki benim de benzer duyguları tecrübe etmemden kaynaklanan bir ruh akrabalığı duydum, belki de karşımızda bir başyapıt var ve benim biraz başım döndü.

İlk olarak 1994 yılında yayınlanmış Mahcubiyet ve Haysiyet. Geç de olsa dilimize kazandıranlara minnettarım. Norveç’te bir lisede edebiyat öğretmenliği yaparak hayatını kazanan Elias Rukla’nın başından geçenlerin ya da hislerinin ülkemizdeki bir edebiyat öğretmeninden farkının olmadığını söylemeliyim. Köhneleşmiş müfredat ve ilgisiz genç yeni nesil karşısında her geçen gün mesleklerinden ve tutkularından soğuyan yüzlerce arkadaşım var.

İskandinav edebiyatının inceliklerini anlatmaya kendini adamış olan Elias Rukla her sene yaptığı gibi Henric İbsen’in Yaban Ördeği adlı eserini tahlil ederken daha önceki yirmi beş senelik öğretmenliğinde fark etmediği bir ayrıntıyı fark eder ve heyecanını gizleyemez. Ne yazık ki bu heyecanını sınıfta karşılık bulmaz ama anlatmaktan da geri durmaz ve kendisi de hayretler içerisinde bu ayrıntının etrafında dolaşırken birdenbire sinirlenir.

Bu arada hatırlatmakta fayda var. İskandinav Edebiyatının önemli yapıtlarından biri olan Yaban Ördeği’nde Henric İbsen “ortalama bir insanın hayatta kalabilmek adına ne tür yanılsamalara gereksinim duyabileceğini ve gerçekle yüzleşmek zorunda kalındığında ise bir ailenin başına neler gelebileceğini” anlatır.

Elias Rukla dışarı çıkar ve bir türlü açılmayan şemsiyesini küfürler eşliğinde öğretmen arkadaşları ve öğrencilerinin arasında betona vura vura parçalar ve tam o esnada bir kız öğrenciye ağıza alınmayacak hakaretlerde bulunur ve hızla uzaklaşır oradan. Esasında özgürlüğüne kavuşabilmesi için bu krize ihtiyaç duymaktadır ve gecikmiş yüzleşmesiyle baş başa kalır. Okula bir daha dönemeyeceğini anlar ve birden “geçmiş muhasebesi” yapmaya koyulur. (Bu arada değinmeden edemeyeceğim, İsmail Kılıçarslan, Cins'teki bir yazısında “muhasebe” sözcüğünün hayatlarımızdan çıkıp da sadece ekonominin alanına girmesinden mütevellit yaşadığımız sıkıntılara dem vurduğu yazısını mutlaka okumanızı öneririm.) Felsefe ve edebiyat öğreniminden, toplumla olan ilişkisine ve evliliğine dair ince bir muhasebeye girişir ve tüm bu olanların sebebini bir psikolog endamıyla masaya yatırır akabinde. Çağın dışına itilmiş bir başka bir deyişle eskimiş bir edebiyat öğretmeninin çağına bir çığlığı aslında roman. Yaşadığı yabancılaşmayla uzun süre direnmiş ancak sonunda patlamıştır. Değişimin bu kadar hızlı olduğu bir zamanda ruhlarımız yetişememekte hep bir krizle karşı karşıya kalmaktayız. Elias aslında biziz ve okurken bizi bu kadar içine çekmesi de bence bu yüzden.

Derin bir roman Mahcubiyet ve Haysiyet. Bütün derin romanlar gibi de güzel. Romanın bir yerinde kızı Camilla’ya “Lise öğretmeni olma, kendini okula hapsetme. İlle de olmak istiyorsan, başka bir iş yapmaya üşendiğin için öğretmen ol. Sana bunu çok ciddi söylüyorum" demişti üvey kızı yüksek öğrenime başlamak üzere evden ayrılırken. Elias kendini yenik hissediyordu.

Refah seviyesi yüksek diye bildiğimiz dünyanın çatısına yakın Norveç gibi bir ülkede böyle olmasını ummazdım açıkçası. Dag Solstad’ın anlattığı bence günümüz Türkiye’si. Uzun cümleler ve dolambaçlı anlatımı nedeniyle okuru biraz zorlasa da sakin kafayla okuyucunca kendini açıyor hikâye.

Çevirideki ince işçiliğe de değinmeden edemeyeceğim. Banu Gürsalar’a bu tertemiz çeviri için teşekkürler. Ve de Yapı Kredi Yayınları'na.

Kenan Yusuf Taşkın
twitter.com/knnysf